Nieobecne dziedzictwa: Lotte Jacobi i Janina Gardzielewska na nowo odkryte
Wystawa rzuca światło na artystyczne dziedzictwo dwóch niezwykłych fotografek związanych z Toruniem: Lotte Jacobi (1896 w Toruniu – 1990 w Concord w stanie New Hampshire) i Janiny Gardzielewskiej (1926 w Więcborku – 2012 w Toruniu). Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że te dwie artystki różnią się od siebie diametralnie. Lotte Jacobi, niemiecka fotografka żydowskiego pochodzenia, pochodziła z rodziny malarzy i fotografów, obecnych w Toruniu co najmniej od końca XVIII wieku. Opuszczając miasto w wieku dwóch lat, zbudowała swoją karierę w Berlinie i Nowym Jorku, działając w kosmopolitycznych i awangardowych kręgach artystycznych. Z kolei Janina Gardzielewska, polska fotografka, jako mała dziewczynka przeprowadziła się do Torunia w 1936 roku. Związała swoje życie i twórczość z tym miastem, oddając w sugestywnych obrazach jego niepowtarzalnego ducha. Jacobi, zapamiętana jako jedna z ostatnich artystek związanych z pruskim Toruniem, zdobywała już uznanie w Berlinie, gdy Gardzielewska dopiero się urodziła, w zupełnie innym, powojennym świecie. A jednak ich historie ujawniają zaskakujące podobieństwa. Obie odziedziczyły swoje rzemiosło po rodzinach z silnymi tradycjami fotograficznymi. Obie eksplorowały podobne tematy, od fotografii teatralnej po portrety postaci kultury. Pomimo że wywodziły się z rodzin o silnych tradycjach atelierowych, gdzie portretowano zgodnie ze ściśle ustaloną konwencją fotograficzną, obie wyzwoliły się z tych schematów, kierując swoje zainteresowania w stronę dynamicznie rozwijającej się fotografii artystycznej – na Zachodzie znanej jako fine art photography, a w Polsce jako fotografika. Głównym założeniem tego nurtu były poszukiwania artystyczne zmierzające do przekształcenia fotografii w sztukę abstrakcyjną, oderwaną od rzeczywistości. Ideę tę realizowały każda na swój sposób: Jacobi tworzyła fotogramy nazywane przez nią photogenics – abstrakcyjne obrazy bez użycia aparatu, a Gardzielewska eksperymentowała z wielkoformatowymi kolażami. Obie przekraczały granice tradycyjnej fotografii, wykazując się niezwykłą pomysłowością i przesuwając granice medium. Każda z nich wspierała ponadto innych artystów: Jacobi współtworzyła dział fotografii w Currier Gallery of Art w New Hampshire, a Gardzielewska jako prezeska Toruńsko-Bydgoskiego Okręgu ZPAF założyła Małą Galerię Fotografiki w Toruniu. Obie były także zapalonymi podróżniczkami: Jacobi zwiedziła Stany Zjednoczone, Europę i Peru, a Gardzielewska podróżowała po Europie, docierając nawet do Meksyku. Co ciekawe, w 1962 roku, podczas swojej podróży po Europie, Jacobi odwiedziła Toruń – miasto, w którym przyszła na świat, choć nie wiadomo, czy fotografki miały okazję się spotkać. Na wystawie zaprezentowane zostaną po raz pierwszy, pozyskane z archiwum UNH fotografie Jacobi ukazujące Toruń. Co szczególnie interesujące, Jacobi i Gardzielewska fotografowały te same ulice i budynki. Na ekspozycji zestawione zostaną prace obu artystek ukazujące te same motywy. Za życia obie osiągnęły międzynarodowe uznanie. Prace Jacobi były wystawiane w prestiżowych instytucjach, takich jak MoMA i ICP, podczas gdy Gardzielewska zdobyła renomę w licznych międzynarodowych
konkursach fotograficznych, otrzymując prestiżowe tytuły FIAP. Mimo osiągnięć, każda z nich doświadczyła wykluczenia. Twórczość Jacobi pozostawała niezauważona w Toruniu ze względu na jej powiązania z pruską przeszłością miasta, podczas gdy Gardzielewska, choć za życia cieszyła się międzynarodowym uznaniem, została niemal zapomniana, a jej nazwisko jest nieobecne w podręcznikach historii sztuki. Wystawa ta nie tylko przywraca Gardzielewskiej należne miejsce w kanonie fotograficznym, ale również symbolicznie sprowadza Jacobi do jej rodzinnego miasta.
Kuratorka wystawy: dr Katarzyna Gębarowska
Partnerzy wystawy: Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Biblioteka Uniwersytecka UMK
Wernisaż:
10.10.2025 | 18:00
Godziny otwarcia:
Wtorek–Czwartek | 12:00–18:00
Piątek | 12:00–20:00
Sobota–Niedziela | 12:00–19:00
Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu